احکام عقیقه چیست؟
عقیقه کردن یکی از سنت‌های بسیار توصیه شده‌ی دین اسلام است. هر خانواده بدو تولد فرزندشان، عقیقه می‌پزند تا بیمه و ضامن سلامتی و سعادت فرزندان ایشان باشد. بنابراین ضروری است احکام و آداب سنت عقیقه را بدانیم تا به درستی انجام شود. کیفیت عقیقه، شرایط حیوان عقیقه، جنسیت عقیقه، زمان عقیقه کردن و نحوه توزیع عقیقه مهمترین احکام عقیقه هستند که در ادامه آنها از نگاه علما و مراجع تقلید بررسی می‌کنیم:
احکام عقیقه از نظر مراجع تقلید
از آنجا که سنت عقیقه کردن برای نوزاد بسیار مورد تاکید و سفارش اهل بیت علیه‌السلام است و در سیره عملی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصوم (ع) دیده میشود، بسیاری از علما و مراجع تقلید به بیان احکام آن پرداخته‌اند. در ادامه، به معرفی آداب و شرایط و احکام عقیقه از نظر مراجع تقلید می‌پردازیم:
احکام عقیقه از نظر امام خمینی
در مجموعه استفتائات حضرت امام رحمه الله علیه، احکام عقیقه چنین بیان شده است:
سوال: امام مهربان آیا مسأله عقیقه در اسلام واجب است و اگر واجب است و مثلاً پدری و مادری انجام نداده‌اند و حالا آن فرد خود بالغ و عاقل شده باید خودش مسأله عقیقه را انجام دهد یا این که از او ساقط است؟
پاسخ: مستحبّ است.( سؤال 10797، 6117)
سوال: می‌گویند که پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده: «هر کسی صاحب فرزند پسری شود، باید گوسفند یا چیزی معادل آن خونریزی نماید و پدر فرزند هم نباید از گوشت حیوان ذبح شده بخورد». آیا صحیح است یا نه؟ و اگر پیامبر چنین فرموده، آیا باید حتماً این عمل انجام شود یا می‌توان پول آن را به جاهای واجب‌تری کمک نمود؟
پاسخ: واجب نیست و عقیقه مستحب است و فرقی بین پسر و دختر نمی‌کند. (سوال 10798، 5782)
سوال: عقیقه حکم واجب دارد برای نوزاد یا نه؟
پاسخ: واجب نیست.
احکام عقیقه از نظر امام خامنه ای
آداب و شرایط عقیقه از نظر امام خامنه‌ای در مجموعه استفتائات جدید ایشان و در قالب پرسش و پاسخ منتشر شده است که در ادامه بررسی میشود:
سوال: آيا عقيقه به چيزهاى خاصى تعلق مى‌گيريد؟ (مثلاً فقط گوسفند)
جواب: شتر و گاو را نيز مى‌تواند عقيقه محسوب كرد ولى اقل آن يك گوسفند است.
سوال: در خصوص آداب عقيقه براى فرزند و ميزان تصرف در آن، آيا مى‌شود معادل آن را بجاى ذبح گوسفند بصورت نقدى به شخص يا اشخاص مستحق داد و بهترين شرايط استحقاق كدام است؟
جواب: قيمت گوسفند را به فقرا دادن كفايت از عقيقه نمى‌كند و گوشت گوسفند عقيقه را لازم نيست به مستحقين داد بلكه مى‌توان بين فقير و غنى تقسيم كرد. البته بهتر آن است كه به مستحقین هم داده شود.
سوال: در قربانی مستحب، مثل عقیقه آیا سن خاصی شرط است؟
جواب: در قربانی مستحب، سن خاصی شرط نیست.
احکام عقیقه از نظر آیت الله مکارم شیرازی
آیت الله مکارم شیرازی درباره شرایط عقیقه به ویژه نحوه‌ی تقسیم گوشت عقیقه در پرسش‌هایی که از محضر ایشان سوال شده است، چنین پاسخ داده‌اند:
سؤال: آیا می‌توان گوشت عقیقه را به صورت خام تقسیم نمود. اگر می‌توان در چه صورت؟
پاسخ: اشکالی ندارد.
سوال: آیا می توان گوشت عقیقه را به صورت کباب کوبیده درآورد و بین مردم تقسیم نمود؟
پاسخ: مانعی ندارد هر چند در برخی روایات از آبگوشت نام برده شده است.
سؤال: آیا عقیقه براى میّت نیز واجب است؟ آیا بچّه خردسال مى‌تواند از گوشت عقیقه تناول نماید؟
پاسخ: عقیقه مطلقا واجب نیست، ولی استحباب دارد. و در مورد میت باید به قصد رجا انجام شود و بهتر آن است که بچه خردسالی که برای او عقیقه میشود، از آن نخورد.
سؤال: آیا در عقیقه می‌توان کمتر از گوسفند قربانى کرد؟
پاسخ: در عقیقه کمتر از گوسفند نمیتوان قربانى کرد.
سؤال:آیا می‌توان در عقیقه یک قربانى را به نیّت چند نفر انجام داد؟
پاسخ: در عقیقه نمىشود، ولى در قربانى مستحب اشکال ندارد.
منبع: پورتال جامع احکام انهار
احکام عقیقه از نظر آیت الله سیستانی
آیت الله سیستانی مرجع تقلید شیعیان عراق نظر خود را درباره احکام و شرایط عقیقه چنین اعلام کرده‌اند:
1. عقیقه کردن از فرزند پسر یا دختر مستحب است.
۲. مستحب است که عقیقه در روز هفتم تولد انجام شود.
۳. اگر عقیقه نشود استحباب آن ساقط نمی‌گردد و فرزند می‌تواند بعد از بلوغ خود را عقیقه کند.
۴. انجام عقیقه از طرف میّت اشکال ندارد.
۵. عقیقه باید شتر یا گاو یا گوسفند یا بز باشد، و پرداخت قیمت آن به فقیر کفایت نمی‌کند.
۶. قربانی مستحبی عید قربان از عقیقه کفایت می‌کند.
۷. مستحب است عقیقه چاق باشد.
۸. سزاوار است گوشت عقیقه بدون شکستن استخوان‌ها بریده شود.
۹. مستحب است یک چهارم عقیقه به قابله (ماما) داده شود به طوری که شامل ران و پای حیوان باشد.
۱۰. عقیقه را می‌توان به طور خام و پخته تقسیم کرد.
۱۱. مستحب است عقیقه پخته شده را به تعدادی از مؤمنین اطعام کند و بهتر آن است که ده نفر یا بیشتر باشند که از آن بخورند و برای فرزند دعا کنند.
۱۲. مکروه است پدر و هر کسی که نان خور او باشد (مخصوصا مادر) عقیقه را بخورد.
۱۳. هر عقیقه فقط از یک نفر حساب میشود.
۱۴. روایت شده که هنگام ذبح عقیقه این دعا را بخواند:
«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ عَقِیقَةٌ عَنْ فُلَانٍ ـ به جای لفظ فلان نام شخص را می‌گوید ـ لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْها وِقَاءً لآِلِ مُحَمَّدٍ علیه و آله السلام».
احکام عقیقه از نظر آیت الله بهجت
حضرت آیت‌الله بهجت درباره آداب و شرایط عقيقه به طور کلی چنین فرموده‌اند:
«عقيقه مستحب است؛ و افضل آن است كه از ذَكَرْ ذَكَر باشد آنچه ذبح مى‌شود، و از انثى انثى باشد. و تأديه مستحب، به غير نيز مى‌شود. اظهر عدم وجوب عقيقه است؛ و دور نيست استحباب تعدد ذبايح براى عقيقه يك مولود؛ و تصدّق به ثَمَن آن مُجزى از سنت نيست؛ و اگر متعذر شد، تأخير مى‌شود تا زمان تمكّن از نفس ذبح عقيقه اگر چه به عقيقه از خودش در زمان پيرى باشد. و مستحب است كه شروط اضحيه در عقيقه جمع شود، مثل اينكه سالم از عيوب و سمينه باشد، و بدون اين شروط هم مجزى است و اداى سنت عقيقه مى‌شود».
همچنین درباره سهم قابله و مامای فرزند از عقيقه می‌فرمایند:
«و مستحب است تخصيص قابله به رِجل و ورك، و به ثلث يا ربع؛ و افضل جمع است به اينكه ثلث را مثلاً از اين خصوصيّت اختيار دهد. و اگر قابله نباشد، به مادر مولود مى‌دهند كه صدقه بدهد آن را يا اهدا نمايد به هر كه خواست. و اگر قابله، يهوديه بود، ثَمَن آن قدر را به او مى‌دهند. و اگر مادرِ پدر يا يكى از عيال شخص، قابله بود، حق اختصاصى ندارد.اگر والد عقيقه نكرد، مستحب است بعد از بلوغ، مولود از خودش عقيقه نمايد؛ و مجزى بودن عقيقه اجنبى، مثل اداى اجنبى دين را، محتمل است.
همچنین درباره امکان پخت عقيقه با فرض فوت نوزاد می‌فرمایند:
اگر مولود، روز هفتم قبل از زوال وفات كرد، ساقط است استحباب يا شدت آن؛ و اگر بعد از زوال آن روز وفات كرد، ساقط نيست.
و تاکید کرده‌اند که خوردن اهل خانه از عقيقه مکروه است و بهتر است این ملاحظه رعایت شود:
مكروه است براى والدين و آنكه از عيال آنها است كه از عقيقه اكل نمايند، و خوردن مادر مولود، كراهت آن اشدّ است.
همچنین درباره كيفيّت مصرف عقيقه توضیح می‌دهند که:
«و ترتيب آن: طبخ و تقسيم به اهل ولايت است، يا تفريق لحم. و در طبخ، ملح و حبوب، اضافه آنها مستحب است؛ و دعوت عده‌اى مثل ده نفر يا بيشتر براى آن مستحب است از همسايه‌ها و غير؛ و شكستن استخوان‌ها مكروه است يا آنكه خلاف مستحب است، بلكه اعضايش از هم جدا مى‌شود براى طبخ».
احکام عقیقه از نظر اهل سنت
احکام و شرایط عقیقه از نظر اهل سنت در میان صاحبان سنن چنین آمده است:
صاحب مختار الصحاح گوید: عقیقه و عقه بکسر (ع) بمعنی موئی است که بهنگام ولادت نوزاد انسان و حیوان بر بدن او است و گوسفندی که برای نوزاد و بجای او در نخستین هفته ولادتش ذبح میشود بدان نامیده شده است.
عقیقه سنت موکده‌ست حتی اگر پدر تنگ دست هم باشد. پیامبر (صلی الله علیه و سلم) و یارانش برای فرزندانشان عقیقه کرده‌اند.
صاحبان سنن روایت کرده‌اند که پیامبر صلی الله علیه و سلم برای هریک ازحسن و حسین فرزندان علی بن ابیطالب قوچی عقیقه کرد و لیث و داود ظاهری عقیقه را واجب می‌دانند. احکام عقیقه چون احکام قربانی است مگر اینکه در عقیقه مشارکت جایز نیست.
فضیلت عقیقه
صاحبان سنن از سمره از پیامبر صلی الله علیه و سلم روایت کرده‌اند که گفت:
۱- کل مولود رهینه بعقیقته تذبح عنه یوم سابعه ویحلق ویسمى پرورش نیکو و شایسته و صلاح و حفظ نوزاد در گرو عقیقه‌ای است که بجای او ذبح میشود در هفتمین روز ولادتش که مویش را می‌تراشند و او را نامگذاری می‌کنند.
٢- از سلمان بن عامر ضبی روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و سلم گفت: الغلام عقیقته، فأهریقوا علیه دما، و أمیطوا عنه الاذى عقیقه نوزاد پسربا وی است پس برایش خون بریزید یعنی بجای او گوسفندی ذبح کنید و آلودگی و نجاست را از او دور کنید.
به روایت پنج نفر از اصحاب صحاح
آنچه که برای نوزاد پسر و دختر سر بریده میشود
نیکوتر آنست که برای نوزاد پسر دو راس گوسفند نزدیک به هم از نظر شباهت و سن و برای نوزاد دختر یک راس ذبح شود.
ام کروز کعبی گفت: از پیامبر صلی الله علیه و سلم شنیدم که می‌گفت: عن الغلام شاتان متکافئتان و عن الجاریه شاه بجای نوزاد پسر دو گوسفند قریب بهم در رنگ و سن و بجای نوزاد دختر یک گوسفند سر ببرید و عقیقه کنید.
و یک گوسفند هم بجای پسر کفایت می‌کند چون پیامبر صلی الله علیه و سلم برای هریک از حسن و حسین چنین کرد همانگونه که قبلا گفتیم.
وقت ذبح عقیقه
اگر ممکن گردد، ذبح عقیقه روز هفتم تولد نوزاد باشد و الا در روز چهاردهم یا بیست و یکم ولادتش باشد اگر در این روزها ممکن نشد در هر روزی باشد جایز است در حدیث بیهقی آمده است که عقیقه در روزهای هفتم یا چهاردهم یا بیست و یکم ذبح میشود.
جمع شدن قربانی و عقیقه با هم
علمای حنبلی گفته‌اند اگر روز عید قربان و عقیقه (هفتم ولادت بچه یا چهاردهم یا بیست و یکم) با هم جمع شدند و اتفاق چنین شد، می‌توان برای هر دو بیک ذبیحه اکتفا کرد همانگونه که اگر روز عید جمعه باشد یک غسل برای سنت هر دو کافی است.
جمع بندی
بررسی احادیث و نظرات مراجع تقلید در خصوص آداب و شرایط عقیقه نشان می‌دهد، انجام این سنت حسنه خصوصیات مشترکی دارد و تقریبا همگی درباره استحباب عقیقه، حیوان عقیقه، سالم بودن و قرائت دعای عقیقه متفق‌القول هستند. همین امر موجب شده است تا عقیقه کردن بین عموم مسلمانان آداب و آیین‌های مشابهی داشته باشد. بنابراین وجود یک سامانه پخت و توزیع عقیقه می‌تواند به ما کمک کند تا بهتر و هدفمندتر برای فرزندمان عقیقه کنیم و با سپردن به یک ستاد معتبر، هم تمامی احکام و شرایط عقیقه را رعایت کنیم، هم در رسیدن گوشت عقیقه به مستحقین و نیازمندان سهیم باشیم. شما می‌توانید با تکمیل فرم سفارش عقیقه تمامی مراحل انجام عقیقه را از پخت تا توزیع به ما بسپارید.
سوالات متداول
سنت عقیقه یکی از انواع قربانی مستحب است که توصیه شده است در روز هفتم تولد فرزند برای او حیوانی ذبح و عقیقه آن بین مردم و نیازمندان تقسیم شود. انجام ندادن عقیقه باعث وجوب آن نمیشود و در هر صورت این سنت دینی از استحباب برخوردار است.
اولین شرط حیوان عقیقه سالم بودن و بدون نقص بودن آن است. حیوان عقیقه معادل یک گوسفند (شتر، گاو یا بز) درنظر گرفته میشود و نمیتوان با کمتر از یک گوسفند یا بخشی از گوشت آن عقیقه داد. همچنین در روایات تاکید شده است که برای هر فرزند باید یک راس حیوان قربانی شود و نمیتوان یک قربانی برای دو فرزند درنظر گرفت و عقیقه کرد.
بیشتر علما و مراجع تقلید بر این نظر هستند که خوردن پدر و مادر از گوشت عقیقه فرزند مکروه است و این کراهت برای مادر فرزند به شدت می‌رسد. بنابراین احتیاط آن است که خانواده نوزاد از گوشت عقیقه مصرف نکنند و عقیقه را بین همسایگان، نیازمندان و عموم مردم (فقیر یا غنی) تقسیم کنند.
